เมื่อวันที่ 21 กุมภาพันธ์ 2567 สถาบันวิชาการเพื่อความยั่งยืนทางสุขภาพจิต (TIMS), สำนักงานนวัตกรรมแห่งชาติ (NIA), FutureTales Lab by MQDC, สํานักงานพัฒนาธุรกรรมทางอิเล็กทรอนิกส์ (ETDA), และกรมสุขภาพจิต เปิดเผยงานวิจัยชิ้นสำคัญที่สะท้อนภาพอนาคตสุขภาพจิตของคนไทยในอีก 10 ปีข้างหน้า ภายใต้หัวข้อเสวนา “เปิดภาพอนาคตสุขภาพจิตคนไทย 2576” งานนี้ไม่เพียงแต่ตั้งคำถามว่าในอนาคตคนไทยจะมีสุขภาพจิตที่ดีหรือไม่ แต่ยังสำรวจปัจจัยและนโยบายที่สามารถเปลี่ยนแปลงอนาคตสุขภาพจิตของประเทศได้
จากการวิจัยพบว่ามี 5 ฉากทัศน์ที่จะเกิดขึ้นกับสังคมไทยได้ ได้แก่
1. Terror outburst – การระเบิดของความหวาดกลัว เป็นปรากฏการณ์ความรุนแรงครั้งใหญ่ที่เกิดจากปัญหาทางสุขภาพจิตที่ถูกสะสมมานาน
2. Opportunity in adversity – วิกฤติที่แฝงด้วยโอกาส ท่ามกลางสถานการณ์ที่ผันผวนรุนแรง ส่งผลให้ผู้คนพยายามเริ่มต้นสร้างความเปลี่ยนแปลงด้วยตนเอง
3. Packs of lone wolves – มวลชนผู้โดดเดี่ยว ผู้คนมีความสะดวกสบายในทุกด้าน แต่กลับมีสุขภาพจิตที่แย่ลง
4. Decentralized mental well-being – สุขภาพใจที่กระจายถึงกัน ทรัพยากรด้านสุขภาพจิตถูกจัดสรรให้เข้ากับแต่ละพื้นที่ทำให้ผู้คนรู้สึกเป็นส่วนหนึ่งของชุมชน สุขใจ และภูมิใจในท้องถิ่น
5. Land of smiling minds – จุดหมายแห่งความสุข มีการดูแลสุขภาพจิตของทั้งประเทศที่ดี ประชาชนรู้สึกมีความสุข และภาคภูมิใจ
ผศ.ดร. ธีรพัฒน์ อังศุชวาล ได้เน้นย้ำว่าสุขภาพจิตไม่ได้เป็นเพียงเรื่องของโรคหรือการรักษา แต่ยังเกี่ยวข้องกับสุขภาวะทางจิตที่ดี เช่น ความสัมพันธ์ สิ่งแวดล้อม และความสุข นอกจากนั้น ผศ.ดร. ธีรพัฒน์ อังศุชวาล ยังอธิบายเรื่องของความหมายและความสำคัญของสุขภาพจิต โดยสุขภาพจิต หรือ Mental Health ประกอบด้วย 3 รูปแบบ
- การให้บริการโดยรัฐ เป็นเรื่องของ หมอ พยาบาล
- โรค หรือสุขภาพจิต ความเจ็บป่วย
- ภาวะเชิงบวกของการมีอยู่ทางจิตใจ เข็มแข็ง เติบโตได้ มีความสัมพันธ์ที่ดีกับตัวเอง หาความหมายของชีวิตได้อย่างไร
ผศ.ดร. ธีรพัฒน์เน้นย้ำว่าถ้าประเทศจะดี จะรุ่งเรือง สุขภาพจิตต้องดี และเน้น 4 เรื่องสำคัญที่ต้องมี คือ
- สุขภาพจิตที่เป็นสิทธิมนุษยชนขั้นพื้นฐาน
- สุขภาพโดยรวมจะดีไม่ได้เลย หากสุขภาพจิตไม่ดี
- ปัจจัยทางสังคมที่กำหนดสุขภาพจิต การจ้างงาน โอกาสการศึกษา ความเป็นอยู่
- สุขภาพจิตไม่ใช่แค่ปัญหาสุขภาพส่วนตัว หรือแค่ปัญหาสาธารณสุข ที่กรมสุขภาพจิต รับผิดชอบ แต่เป็นความท้าทายการพัฒนาชาติ
“เคยมีการสำรวจพบว่า ทั่วโลกสูญเสียวันทํางาน ไปมากกว่า 1 หมื่นล้านวันต่อปี ไปกับปัญหา สุขภาพจิต นี่คือต้นทุนมนุษย์มหาศาล - ปัญหา สุขภาพจิตจึงไม่ใช่เรื่องส่วนตัว แต่ถือเป็นความ ท้าทายของการพัฒนาชาติ” ผศ.ดร. ธีรพัฒน์กล่าว
ผศ.ดร. ธีรพัฒน์ เสนอแนวคิดว่า การมองสุขภาพจิตเป็นแค่การรักษาโรคอาจทำให้เราพลาดภาพรวมที่สำคัญ สุขภาพจิตที่ดีไม่ได้หมายความว่าไม่มีอาการป่วย แต่คือการมีความสุข การมีความสัมพันธ์ที่ดีกับตัวเองและผู้อื่น รวมถึงสามารถหาความหมายของชีวิตได้ ดังนั้น การสร้างภูมิคุ้มกันด้านสุขภาพจิตที่ดีจึงควรเป็นภารกิจของทุกคน ไม่ใช่เฉพาะหน่วยงานด้านสุขภาพจิตเท่านั้น
นพ.วรตม์ โชติพิทยสุนนท์ โฆษกกรมสุขภาพจิต ได้ร่วมให้ความเห็นว่า “ป่วยหรือไม่ป่วย ไม่ใช่ตัวชี้วัดความสุขของคน” แม้บุคคลจะไม่มีอาการป่วยทางจิต แต่ก็อาจจะยังใช้ชีวิตโดยไม่มีความสุขได้ ในทางกลับกัน คนที่รู้ตัวว่าตนเองมีปัญหาด้านสุขภาพจิต หากได้รับการสนับสนุนที่เหมาะสม อาจมีคุณภาพชีวิตและความสุขที่ดีกว่า
นพ.วรตม์ ยังชี้ให้เห็นถึงความสำคัญของการสร้างความรอบรู้ด้านสุขภาพจิตในทุกมิติ ไม่ว่าจะเป็นบุคคล ครอบครัว ชุมชน หรือหน่วยงานต่าง ๆ ทุกคนควรมีส่วนร่วมในการสร้างพื้นที่แห่งความสุขและความเข้มแข็งทางจิตใจ เพื่อนำไปสู่สังคมไทยที่มีสุขภาพจิตที่ดี และสร้างอนาคตที่เต็มไปด้วยความหวัง แบบฉากทัศน์ที่เป็นจุดหมายแห่งความสุข (Land of Smiling Minds) แต่ หากเรายังนิ่งนอนใจ ปล่อยให้สุขภาพจิตของคนไทยแย่ลงเรื่อยๆ ก็อาจเกิดฉากทัศน์ที่เป็นการระเบิดของความหวาดกลัว (Terror Outburst) ได้เช่นเดียวกัน
ดูคลิปได้ที่: https://www.youtube.com/watch?v=igSPjfGafgg
ขอขอบคุณภาพประกอบจาก ThaiPBS
อ้างอิง
The Active. (Producer) (February 21, 2024). [Live] 13.30 น. #PublicForum เปิดภาพ อนาคตสุขภาพจิตคนไทย 2576 | 21 ก.พ.67 (Video). Retrieved from https://www.youtube.com/watch?v=igSPjfGafgg, accessed on May 11, 2024.
Phatphicha Lerksirinukul. (2023, March). เจาะลึก ผลวิจัย อนาคตสุขภาพจิตสังคมไทย พ.ศ. 2576 เตรียมรับ 'การระเบิดของความหวาดกลัว" กับ "ความ โดดเดี่ยว. Techsauce. Retrieved from https://techsauce.co/report/futures-of-mental-health-in-thailand-2033, accessed on May 11, 2024.
บุศย์สิรินทร์ ยิ่งเกียรติกุล. (February 24, 2024). สุขภาพจิตดี ชาติเจริญ ไม่เกินจริง! ผลิตความสุขไม่ เป็น ไม่ใช่เรื่องส่วนตัว. The Active. Retrieved from https://theactive.net/read/mental-health/, accessed on May 11, 2024.
บุศย์สิรินทร์ ยิ่งเกียรติกุล. (February 25, 2024). เปิด ภาพอนาคตสุขภาพจิตคนไทย: อีก 10 ปีข้างหน้า คน ไทยจะ "ป่วย' หรือ 'ฮุย' เรากำหนดได้ 1. The Active. Retrieved from https://theactive.net/data/scenar--mental-health/, accessed on May 11, 2024.